Contenus
ToggleMythologie arménienne
La mythologie arménienne puise ses sources dans celle du royaume d’Urtatu qui s’étendait largement autour du lac de Van (Turquie actuelle), du lac Sevan (Arménie actuelle) et du lac d’Ourmia (Iran actuel).
Peu de mythographes se sont intéressés à la mythologie du peuple arménien. Toutefois le professeur Minas TCHERAZ, (1852 – 1929) reprenant quelques études de Jean-Baptiste FIMIN (Recherche sur le paganisme arménien) a entrepris de reconstituer les croyances de ce peuple en interrogeant des arméniens de Turquie et de Russie. En 1892, il a publié « Notes sur la mythologie arménienne«
Ainsi on trouve à la tête de ce panthéon Haldi ou Khaldi qui est l’époux d’Urabani, la déesse de la fertilité. Il forme une triade avec ses fils :
Ardinis ou Shivini le dieu du soleil dont l’épouse ou la fille est Selardi, la déesse de la lune; et Teisheba ou Teispas le dieu des tempêtes.
Cette mythologie a été influencée par le zoroastrisme venu de Perse lors de l’empire achéménide. Ainsi à la tête du panthéon on trouve Aramazd père des toutes les divinités et assimilé à Ahura Mazda
Puis après la conquête de l’empire perse par Alexandre le Grand l’Arménie subit l’influence grecque.
L’Arménie fut le premier royaume à devenir officiellement chrétien en 301 sous le règne de Tiridate IV qui fut converti par Saint Grégoire l’Illuminateur. Les anciens mythes et légendes furent transformés et les personnages bibliques héritèrent des fonctions des anciennes divinités. Par exemple, saint Jean-Baptiste prit certaines caractéristiques de Vahagn et de Tyr et l’archange Gabriel celles de Vahagn.
Mythologie arménienne (textes)
- Երկինք և երկիր
- Լույս և խավար
- Արև և արևամայր
- Արև, Արևամանուկ և արևամայր
- Աղջիկն ու արևը
- Տղան և արևը
- Արևն ու հարսանքավորները
- Արև և լուսին
- Լուսին
- Աստղեր
- Ամպրոպ, որոտ, կայծակ, փայլակ, ցող
- Կրակ ու կայծակ
- Հուր և ջուր
- Լեռներ, լճեր, գետեր
- Բույսեր
- Կենդանիներ
- Թռչուններ
ԵՐԿՐՈՐԴ ՄԱՍ. ԱՍՏՎԱԾՆԵՐ ԵՎ ՀԵՐՈՍՆԵՐ
Աստվածներ
Հերոսներ
- Հայկ դյուցազն
- Հայկի զավակներն ու թոռները
- Արամ
- Արա Գեղեցիկ և Շամիրամ
- Շամիրամակերտի շինարարությունը
- Շամիրամի արարքներն ու վախճանը
- Արայան Արա և Անուշավան Սոսանվեր
- Տորք Անգեղյա
ԵՐՐՈՐԴ ՄԱՍ. ՀԱՅՈՑ ՀԻՆ ՎԵՊԵՐԸ
- «ՎԻՊԱՍԱՆՔ» ՎԻՊԱՇԱՐԸ
- Տիգրան Մեծ
- Տիգրան և Աժդահակ
- Սանատրուկ
- Երվանդ
- Երվանդ, Արտաշես և Սմբատ
- Երվանդաշատի, Ծննդոց անտառի և Երվանդակերտի շինարարությունը
- Սմբատի և Արտաշեսի կռիվը Երվանդի դեմ
- Արտաշես
- Արտաշատի շինարարությունը
- Արտաշես և Սաթենիկ
- Արտաշեսի և Արտավազդի կռիվը մարացի Արգավանի դեմ
- Սմբատ, Արտաշես և Արտավազդ
- Արտաշեսի որդիները
- Սմբատը փրկում է Արտաշեսի զավակներին
- Մաժան
- Արտաշեսի բարենորոգումները
- Արտաշեսի մահը և թաղումը
- Արտավազդ
- Տիրան և Երախնավու
- Տրդատ Բագրատունի
- Վարդգես Մանուկ և Վաղարշ
«ՊԱՐՍԻՑ ՊԱՏԵՐԱԶՄ» ՎԵՊԸ
- Խոսրով Մեծ
- Խոսրով և Անակ
- Տրդատ Մեծ
- Տրդատի և գոթաց թագավորի մենամարտը
- Տրդատը Մեծ Հայքի թագավոր
- Տրդատ և Գրիգոր
- Տրդատ և Հռիփսիմե
- Տրդատի դիվահարությունն ու բուժումը
- Տրդատն ու Գրիգորը կործանում են հեթանոսական մեհյանները
- Տրդատ և Մամգոն
- Տրդատի կռիվը բասիլների թագավորի դեմ
- Խոսրով Կոտակ և Վաչե
- Խոսրովը անտառներ է տնկում
- Խոսրով և Դատաբե
- Տիրան
- Հույների կռիվը պարսից թագավորի դեմ և Տիրանի ազատումը
- Արշակ
- Արշակ և Ներսես
- Արշակավանի կառուցումն ու կործանումը
- Արշակ, Գնել և Տիրիթ
- Գնելի սպանությունն ու ողբը
- Փառանձեմ և Ոլոմպիադա
- Արշակ, Վասակ և Շապուհ
- Վարդանի սպանությունը
- Նախարարների կոտորածը
- Արշակ և Շապուհ
- Արշակի մղած երկարամյա պատերազմները Շապուհի դեմ
- Շապուհի երկրորդ արշավանքը
- Մեհրուժան, Շապուհ և Արշակ
- Վրեժխնդրության պատերազմը պարսից դեմ
- Նախարարների դժգոհությունն ու ապստամբությունը Արշակից և Հայոց աշխարհի քայքայումը
- Շապուհը Արշակին հրավիրում է Պարսկաստան
- Շապուհը Արշակին փորձում է հայրենի հողով ու ջրով
- Վասակ և Շապուհ
- Շապուհ և Փառանձեմ
- Շապուհը խայտառակում է հայ ազնվական կանանց
- Մուշեղ և Պապ
- Մուշեղ և Շապուհ
- Հայր մարդպետի սպանությունը
- Ձիրավի ճակատամարտը
- Գանձակի ճակատամարտը
- Դղակ մարդպետի դավաճանությունն ու սպանությունը
- Արշակ և Դրաստամատ
- Մուշեղը վերականգնում է Հայոց աշխարհի սահմանները
- Պապ թագավորի սպանությունը
- Վարազդատ և Մուշեղ
- Մուշեղի սպանությունը
- Վարազդատ և Մանվել
- Մանվել, Մեհրուժան և Սուրեն մարզպան
- Հայ–պարսկական կռիվների վերսկսումը
- Մանվել և Մեհրուժան Արծրունի
- Արշակի թագադրումն ու Մանվելի մահը
ԶՐՈԻՅՑՆԵՐ «ՊԱՐՍԻՑ ՊԱՏԵՐԱԶՄ» ՎԻՊԱՇԱՐԻՑ
«ՏԱՐՈՆԻ ՊԱՏԵՐԱԶՄ» ՎԵՊԸ
Inscrit en 2012 sur la Liste représentative du patrimoine culturel immatériel de l’humanité.
L’épopée arménienne « Les enragés de Sassoun » raconte l’histoire de David de Sassoun, un jeune homme téméraire et indépendant qui, par la grâce de Dieu, défend son pays contre le mal dans un duel inégal. L’épopée s’inscrit dans la tradition des récits populaires héroïques qui relatent l’histoire d’une nation et dépeignent ses aspirations et ses sentiments les plus profonds. L’épopée est déclamée sur un ton lyrique, avec une articulation rythmée, avec un corpus de chants séparé dans un style poétique rimé.
Elle est racontée tous les ans le premier samedi d’octobre (Journée du poème épique dans certains villages), lors des mariages, des anniversaires, des baptêmes et des grandes manifestations culturelles nationales. Le conteur d’épopée, vêtu du costume national, se tient généralement assis et est accompagné au duduk, instrument à vent en bois. L’art de raconter l’épopée ne connaît aucune restriction liée au genre, à l’âge ou à la profession. Sa transmission au sein de la famille est considérée comme une vocation, surtout dans les communautés rurales qui entretiennent des liens étroits avec la culture populaire. Il en existe 160 variantes. Les séances de narration peuvent durer aujourd’hui jusqu’à deux heures où l’épopée est racontée en plusieurs épisodes.
Elle est communément citée comme l’une des œuvres les plus importantes du folklore arménien, encyclopédie et dépositaire de l’ensemble des connaissances relatives au patrimoine du peuple arménien, sa religion, sa mythologie, sa philosophie, sa cosmologie, ses coutumes et son éthique.
Enfance de David
Fils du roi de Sassoun Mehèr le Grand et d’Armaghan, il est orphelin à la naissance. Il est alors élevé par Ismil Khatoun, veuve du Mélik (roi) du Missir (nom arménien de l’Égypte et par extension de tous les pays arabes) puis par ses oncles Jean-la-Grosse-Voix et Thoros. David est doté dès la naissance d’une force surhumaine qu’il hérite de son père. Son enfance est marquée déjà par le conflit qui l’oppose avec son frère adoptif, le Mélik du Missir.
À cause des incessantes tentatives du Mélik de se débarrasser de lui et malgré la bienveillance de sa mère, il est obligé de quitter le Missir et retourne dans sa terre natale, le Sassoun. Là, il rencontre sa famille et son peuple. Il devient berger puis chasseur mais multiplie les gaffes du fait de sa force qu’il ne contrôle pas.
David contre le Mélik du Missir
Il reconstruit le couvent de son père dans un endroit appelé Dzovassar, à mains nues et en une seule journée. Par cet épisode, David acquiert la foi, en ayant une apparition de la Vierge Haute de Marouthas. C’est aussi par ce haut fait que David attise la colère du Mélik du Missir et pousse celui-ci à intervenir au Sassoun. Le Mélik envoie donc ses hommes à plusieurs reprises pour reprendre le contrôle de la situation et exiger le tribut que David refuse de lui verser.
David parvient sans difficulté à se débarrasser des soldats du Missir. Alors fou de rage le Mélik convoque toute son armée et tous ses vassaux et entre en guerre contre le Sassoun. À ce moment, prêt à combattre seul une armée gigantesque, David obtient de son oncle l’équipement légendaire de son père qui comprend une armure complète et l’épée Fulgurante ainsi que le fidèle et puissant poulain Djalali. David commence à exterminer toute cette armée quand un homme parvient à lui faire comprendre que les soldats n’y sont pour rien dans cette guerre et que le seul responsable est le Mélik du Missir.
David va donc combattre en duel le Mélik. Les deux hommes se livrent à un combat au tour à tour. Le Mélik donne trois coups à David qui ne ressent rien, puis c’est au tour de David de frapper le Mélik. La mère et la sœur du Mélik parviennent à lui épargner les deux premiers coups par diverses ruses mais le troisième lui est fatal.
Mariage et mort de David
David gagne donc l’indépendance de son pays, le Sassoun et une grande renommée à travers le monde. Il est donc courtisé par toutes les femmes. Par commodité, il promet à la sultane Tchemechkik de se marier avec elle. Mais il rencontre Khandouth, une femme très belle et valeureuse comme lui. David se marie donc avec Khandouth, avec qui il a un fils, Mehèr le Petit.
Mais David avait eu une aventure d’un soir avec la sultane Tchemechkik, qui a une fille de lui ; celle-ci, en colère et jalouse, le somme de se battre avec elle pour laver l’affront qu’il lui a fait. Bien des années après, David se souvient de cette promesse et décide de l’honorer. Il va donc au pays de la sultane Tchemechkik. C’est là qu’il est tué d’une flèche tirée par sa propre fille dont il ignorait l’existence.
Ils furent recueillis au début du 20ème siècle par Sahag MOVSISSIAN, dit ” Pensé ” dans la région de Mouch en Turquie, où demeurait une importante communauté arménienne.
Pensé (1867-1939), philologue, pédagogue, était intéressé surtout par le dialecte de cette région, qu’il a retranscrit fidèlement, allant de village en village. Chaque village avait son conteur, autour duquel les paysans se réunissaient les soirs d’hiver, et à l’occasion de toutes les fêtes et mariages.
Une centaine de ces contes ont été perdus lors du génocide de 1915.
- Conte d’amour
- La jarre d’or
- La princesse des eaux
- Le bien d’autrui
- Le chapeau qui rend invisible
- Le conte de l’homme riche
- Le roi et le barbier
- L’homme et le diable
- La chemise ornée de diamants
- Aslanzate et Zanpolate
- La fille du coffre
- Frère agnelet
- Crainte
- Le lare domestique
- Rira bien qui rira le dernier
- Talou Orlan
- Topal
- Le cerf-volant révélateur
- Le chasseur Ahmad
- Le derviche et les filles
- La fille du roi de Chine
- Grain-de-grenade
- Nerso
- Badikan et Khan Boghou
- Zoulvisia
- La fille de la mer
- L’heureux chasseur
- La pierre de la bague
- La fiancée de la source
- Cheveux d’argent et boucles d’or
- La canne d’acier
- Comment un père sans enfants eut sept fils
- Le tisserand intelligent
- Dieu donne à celui qui donne
- Salman et Rostom
- Semôn
- Les trois frères
- Le bijoutier et sa femme
- Tejigon
- La Belle de Tiflis
- Le fils de la vieille
- Le poisson à tête d’or
- Invisible et Sans-Pareille
- Enfant-Serpent. Enfant-Soleil
- Au sujet d’un pauvre
- Histoire d’un voleur
- De la destinée et de sa fin infaillible
- De la chance et de l’amour filial
- Contes de la vallée du tjorokh
- Les voisins, riche et pauvre
- Le conte du cyclope
- Le conte du pusillanime
- Conte de l’imberbe mystérieux
- Conte de la fille-dragon
- Le conte du scellé
- L’enfant porte-croix
- Contes de provenances diverses
- La chapelle des ermites
- La fuite de la chance
- Le conte d’êzêkêl
- Le serpent, la guêpe et l’hirondelle
- Berceau
- Boubou
- Destin
- L’enfant arrogant
- Gabriel, l’ange psychopompe
- Le conte de la fille du saule blanc
- L’épouse retrouvée
- Dawith et Mher
- Yousêph Bêk et Dzaghik Khanoum
- Apouzêth
- Khalantar
- Chirine Chah et Bahr
- Paravachountch
- A Trial of Orthodoxy
- The Exile’s Song
- The Apple Tree
- My Heart is Turned Into a Wailing Child
- O Night, Be Long
- Black Eyes
- Yesternight I Walked Abroad
- Vahagn, King of Armenia
- Huntsman, That on the Hills Above
- Liberty
- I Beheld My Love This Morning
- The Fox, the Wolf, and the Bear
- Incense
- The Little Lake
- Spring
- Cradle Song
- Ara and Semiramis
- Lament Over the Heroes Fallen in the Battle of Avarair
- The Song of the Stork
- Ye Mountain Bluebells
- The Sun Went Down
- Birthday Song
- Morning
- The Founding of Van
- I Have a Word I Fain Would Say
- The Song of the Partridge
- The Lily of Shavarshan
- Cradle Song
- The Wind is Howling Through the Winter Night
- The Armenian Poet’s Prayer
- The Chragan Palace
- The Dream
- The Sorrows of Armenia
- Artashes and Satenik
- My Death
- The Eagle’s Love
- Concerning the Rose and the Nightingale
- The Arrival of the Crusaders
- Like an Ocean is This World
- The Rock
- The Crane
- The Hawk and the Dove
- Artavasd
- Charm Verses
- The Tears of Araxes
- The Eve of Ascension Day
- ”Thy Voice is Sweet”
- Christ and Abgarus
- Araxes Came Devouringly
- The Parrot’s Song
- Earth and Sky
- O’er the Mountains High He Went
- Complaints
- A Day After
- Without Thee What Are Song and Dance to Me?
- The Lake of Van
- Spring
- The Fox
- The Tale of Rosiphelee
- The Song of the Vulture
- Dance Song
- Ballad
- No Bird Can Reach the Mountain’s Crest
- The Nightingale of Avarair
- Thou Art So Sweet
- The Wandering Armenian to the Swallow
- The Christ-Child
- The Castle of Anoush
- Happiness
- Concerning Death
- Love One Another
- Pasqua Armena
- ”Io Vidi”
Livres sur la mythologie Perse-Caucase
BD / Illustrés :
En français :
- Les Gathas: Le livre sublime de Zarathoustra
- Les Mille et une nuits, tome 1
- Les Mille et une nuits, tome 2
- Les Mille et une nuits, tome 3
- Mani et la tradition manichéenne
- Les Jardins de lumière
- Iran, une histoire de 4000 ans
- Le Livre des héros
- Le Livre de Dédé Korkut dans la langue de la gent Oghuz
- 15 contes d’Arménie
- Contes d’Arménie : Epopée, récits et légendes populaires
- La légende arménienne de David de Sassoun
Uniquement en anglais :